Każda pełnoletnia osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, może w pełni autonomicznie rozrządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci. Podstawą do samodzielnego rozrządzania swoim dobytkiem jest zasada swobody testowania, która obowiązuje w polskim prawie. Niekiedy występują sytuacje, w których spadkodawca pomija w testamencie któregoś z członków – bądź nawet całą swoją najbliższą rodzinę, przepisując swój majątek komuś innemu. W takich stanach prawnych, wyżej wymieniona zasada swobodnego testowania dostaje pewnego rodzaju ograniczenia – jest nim zachowek.
Co to jest zachowek?
Celem instytucji zachowku jest przede wszystkim zapewnienie ochrony dla najbliższych krewnych spadkodawcy w sytuacji, w których zostali oni pozbawieni spadku, jaki przysługiwałby im podczas dziedziczenia ustawowego.
Zachowek gwarantuje pominiętym najbliższym krewnym spadkodawcy uprawnienie, jakim jest roszczenie do osoby bądź osób, które nabyły dany spadek po osobie zmarłej – o zapłatę określonej wartości pieniężnej. Prawo do zachowku przysługuje najbliższym spadkobiercom pominiętym w treści testamentu, którzy zostaliby powołani do spadku na podstawie ustawy.
Komu może przysługiwać zachowek?
Prawo do zachowku jest przeznaczone tylko i wyłącznie dla stricte określonego grona osób. Treść art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego wyraźnie stanowi, iż tymi osobami mogą być:
- zstępni spadkodawcy – czyli dzieci, wnuki, prawnuki
- małżonek spadkodawcy
- rodzice spadkodawcy
ponadto również:
- adoptowany (przysposobiony)
- zstępni przysposobionego
- adoptujący (przysposabiający)
Rodzice spadkodawcy nie zawsze jednak otrzymają dany zachowek. Będą oni do niego uprawnieni dopiero wtedy, gdy w danym stanie faktycznym spadkodawca nie posiadał zstępnych.
Należy również podkreślić, iż prawa do zachowku nie posiadają inni krewni, tacy jak rodzeństwo czy dziadkowie.
Komu nie przysługuje zachowek?
Zachowek nie będzie przysługiwał spadkobiercom, którzy:
- zrzekli się dziedziczenia
- odrzucili spadek
- dany spadkobierca został uznany za niegodnego
- spadkodawca wydziedziczył danego spadkobiercę – czyli pozbawił go prawa do zachowku
- małżonkowi spadkodawcy w sytuacji, gdy spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie separacji bądź rozwodu z winy małżonka, a ponadto – żądanie to było uzasadnione
Wartym podkreślenia jest fakt, iż mimo tego, że spadkobierca odrzucił spadek, został wydziedziczony bądź uznany za niegodnego – o instytucję zachowku w dalszym ciągu mogą ubiegać się jego zstępni, czyli dzieci.
Należy podkreślić, iż w sytuacji zrzeczenia się dziedziczenia przez spadkobiercę, o ile w treści umowy nie postanowiono inaczej – zstępni nie posiadają prawa do zachowku.
Zachowek – w jakiej wysokości przysługuje?
Osoba bądź osoby, które są uprawnieni do otrzymania zachowku, mogą go uzyskać w dwóch wysokościach: 1/2 albo 2/3 udziału spadkowego.
Co do zasady i w zdecydowanej większości przypadków, zachowek wynosi połowę tego, co osobie uprawnionej należałoby się przy dziedziczeniu ustawowym.
Natomiast Kodeks Cywilny określa również grono osób, dla których zachowek należy się w kwocie o wyższej wysokości. Tak więc, zachowek o wysokości 2/3 udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej przy dziedziczeniu ustawowym, należy się:
- osobie małoletniej
- jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy
Wysokość zachowku, a małoletni
Osobą małoletnią, według przepisów zawartych w Kodeksie Cywilnym, jest osoba do ukończenia 18 roku życia.
Wyjątkiem od powyższej zasady jest kobieta, która ukończyła 16 lat, a ponadto uzyskała od sądu rodzinnego zezwolenie na zawarcie małżeństwa.
Wysokość zachowku, a osoby trwale niezdolne do pracy
Polskie prawo stricte nie definiuje czym tak naprawdę jest trwała niezdolność do pracy. Sąd każdorazowo, po przeanalizowaniu sprawy i uwzględnieniu wszelkich okoliczności dokonuje oceny, czy osoba uprawniona, której przysługuje zachowek, jest trwale niezdolna do pracy.
Darowizny, a zachowek
Należy podkreślić również fakt, iż darowizny, których dokonał spadkodawca również mają istotne znaczenie przy ustalaniu wysokości zachowku.
Marek Kowalewicz
Adwokat
