Kwestie ustalania pokrewieństwa na linii ojciec – dziecko są bardzo skrupulatnie regulowane przez prawo, ze względu na fakt, iż z ojcostwem – poza oczywistą dumą i odpowiedzialnością jako rodzica – wiążą się również doniosłe skutki prawne w postaci ustalenia osoby obowiązanej do świadczeń alimentacyjnych na dziecko oraz powołania dziecka do dziedziczenia po ojcu z mocy ustawy. Zgodnie z art.
62 § 1 kodeksu rodzinnego „Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki”. Powyższy przepis określa funkcjonujące w polskim prawie, tzw. ,,domniemanie ojcostwa”, które w dużym stopniu upraszcza kwestię regulowania stosunków rodzinnych. Jeżeli domniemany ojciec – a więc małżonek matki – nie zakwestionuje faktu swojego ojcostwa, w świetle prawa będzie uznawany za ojca dziecka narodzonego, co będzie wiązało się wszelkimi skutkami prawnymi, jakie wiążą się z ustaleniem takiego stopnia pokrewieństwa. Domniemanie określone w art. 62 § 1 kodeksu rodzinnego jest o tyle doniosłe, że jego obalenia można dokonać wyłącznie w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Tym samym ojciec dziecka, który kwestionuje swoje ojcostwo musi pozwać dziecko oraz matkę w ciągu roku, od dnia w którym dowiedział się o tym, że dziecko nie pochodzi od niego, nie później jednak, niż do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
Co więcej, z takim powództwem może wystąpić również sama matka dziecka na identycznych zasadach. Trzecim podmiotem mogącym domagać się zaprzeczenia ojcostwa jest samo dziecko, jednakże w tym przypadku prawo do wytoczenia powództwa dziecko otrzymuje dopiero z momentem osiągnięcia pełnoletności. Jak łatwo zauważyć przepis nie odnosi się do sytuacji, w których dochodzi do narodzin dziecka pozamałżeńskiego – w tych przypadkach, ojcostwo dziecka pochodzącego ze związku faktycznego, nie korzysta z domniemania ustawowego i musi być uznane przez ojca przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego, sądem rodzinnym bądź przed konsulem. Dobrowolne uznanie dziecka przed urzędem lub sądem rodzinnym, nie wywołuje jednak skutku nieodwracalności takiego oświadczenia. Osobie, która uznała dziecko, a następnie dowiedziała się, iż jednak nie jest biologicznym ojcem dziecka przysługuje również prawo do wytoczenia powództwa o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, jednakże nie później, niż do osiągnięcia pełnoletności przez dziecko. Z kolei w przypadku braku woli osoby, będącej ojcem biologicznym do dobrowolnego uznania ojcostwa, możliwe jest również sądowe uregulowanie tej kwestii, poprzez skierowanie do sądu pozwu o jego ustalenie. Poza matką dziecka, prawo do wystąpienia z takim roszczeniem ma również samo dziecko (po ukończeniu 18 roku życia), Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich, prokurator (jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub interes społeczny), a także sam domniemany ojciec. Rozpad małżeństwa może być zgodną decyzją obu stron i w takich okolicznościach nie zawsze musi wiązać się z wyjątkowo bolesnymi przeżyciami i ogromnym stresem. Jednak na pewno decyzja o zakończeniu związku małżeńskiego nigdy nie jest łatwym przeżyciem, kiedy to poza samym rozwodem przed byłymi małżonkami pozostaje jeszcze kwestia dotycząca porozumienia się co do sprawowania opieki nad ich wspólnymi dziećmi. Od momentu urodzenia się dziecka, obojgu rodzicom przysługuje ogół praw i obowiązków względem dziecka, które powinny być realizowane zgodnie z jego dobrem oraz interesem społecznym, do chwili osiągnięcia przez nie pełnoletności. Sam fakt orzeczenia rozwodu rodziców dziecka, nic nie zmienia w tej kwestii – z tego też względu, postępowanie rozwodowe umożliwia również stronom jednoczesne uregulowanie władzy rodzicielskiej, choć nie jest to obligatoryjne. Dopóki rodzice dziecka są w stanie porozumieć się co do sposobu jego wychowania, sąd pozostawia te kwestie wyłącznie pozasądowym ustaleniom rodziców. W takiej sytuacji oboje rodziców zachowują pełnię władzy rodzicielskiej, a co za tym idzie muszą wspólnie podejmować wszelkie decyzje dotyczące takich spraw jak zmiana miejsca zamieszkania dziecka, wybór kierunku edukacji, sposobu jego leczenia itp. Jednakże realia życia po rozwodzie, kiedy to kontakt obu rodziców staje się znacznie ograniczony, nie zawsze pozwala na bezproblemowe pełnienie władzy rodzicielskiej – nawet jeżeli dziecko pozostaje pod stałą opieką jednego z rodziców, to w przypadku gdy drugi rodzic również ma zachowaną pełnię władzy rodzicielskiej, każda decyzja dotycząca dziecka, (np. zgoda na operację) powinna być z nim skonsultowana. Nie zawsze jest to możliwe, co więcej bardzo często kwestie dotyczące dziecka stają się punktem zapalnym nieporozumień i konfliktów pomiędzy rodzicami, co w zasadzie uniemożliwia obojgu rodzicom wykonywanie władzy rodzicielskiej. W celu uniknięcia takich sytuacji, zasadnym w niektórych przypadkach może być sądowe ograniczenie władzy rodzicielskiej rodzica, który swoim zachowaniem stwarza zagrożenie dla dobra dziecka. Stopień ingerencji sądu we władzę rodzicielską może być różny – od częściowego jej ograniczenia w zakresie kwestii dotyczących np. leczenia, edukacji, wyznania, wychowania i światopoglądu małoletnich dzieci, bądź też całkowitego jej pozbawienia. W tym ostatnim przypadku, decyzyjność co do wszystkich spraw dotyczących dziecka, pozostaje wyłącznie w rękach rodzica, który tą władzę zachował i który sprawuje bezpośrednią nad nim pieczę. Całkowite pozbawienie władzy rodzicielskiej jest zdecydowanie najbardziej dotkliwym rozwiązaniem dla rodzica i jest stosowane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach zagrożenia interesu dziecka. Nie ma jednak wpływu na dotychczas ustalone alimenty oraz przyznane rodzicowi prawa do kontaktów z dzieckiem.
Zapraszam do współpracy z moją Kancelarią – Adwokat Marek Kowalewicz.
